ELEKTROSTYMULACJA zmniejsza spastyczność

Share

Przedstawiam jeden rozdział z książki:

“Aktualne problemy diagnozy
i terapii osób z niepełnosprawnościami
sprzężonymi i zaburzeniami rozwojowymi”

Autorzy: Ewa Boksa, Agata Michalska, Piotr Zbróg

Recenzenci:
prof. zw. dr hab. n. med. Janusz Wendorff
prof. dr hab. n. med. Emilia Nowosławska

POKREWNE ARTYKUŁY:

URZĄDZENIE MEDYCZNE HEALY DO ELEKTROSTYMULACJI

CZĘSTOTLIWOŚCI TWOJEGO CIAŁA – NAGRANIA

STYMULACJA NERWU BŁĘDNEGO

ELEKTROAKUPUNKTURA A BARIERA KREW-MÓZG

Elektrostymulacja (ES), podobnie jak ciepło lub zimno, w połączeniu z ćwiczeniami może być skutecznym narzędziem terapeutycznym, czasowo zmniejszającym spastyczność. Zasadniczo wyróżnia się 2 metody przezskórnej elektrostymulacji: terapeutyczną i funkcjonalną. Elektrostymulacja terapeutyczna usprawnia funkcje neuromięśniowe poprzez wzmocnienie mięśni, zwiększenie kontroli ruchowej, zmniejszenie spastyczności, zmniejszenie bólu i zwiększenie zakresu ruchu [5]. Może być realizowana poprzez stosowanie czuciowego lub ruchowego poziomu stymulacji, określane jako neuromięśniowa elektrostymulacja (NMES) [6]. Z kolei elektrostymulacja funkcjonalna wywołuje użyteczne skurcze mięśni przekładające się na usprawnienie czynności z zakresu dużej i małej motoryki [7].

Terapeutyczne działanie ES realizowane jest poprzez 2 mechanizmy: obwodowy i centralny. Mechanizm obwodowy ES powoduje zwiększenie siły mięśniowej, zmniejsza spastyczność, redukuje współskurcze, powoduje zmiany mięśniach, dzięki temu zwiększa się zakres ruchu.

Mechanizm centralny zwiększa reorganizację w obszarach ruchowych mózgu (neuroplastyczność – zdolność do ulegania zmianom w procesie rozwoju, kompensacji oraz uczenia się).

Reorganizacja kory mózgu może zachodzić jednocześnie na różnych poziomach:

• lokalnie – w rejonach sąsiadujących z uszkodzeniem,

• w nieuszkodzonych obszarach tej samej półkuli mózgu,

• w obszarach „nietkniętej” półkuli mózgu.

Te lokalne zmiany mogą być przyspieszone, a ich zakres rozszerzony, przez odpowiedni dobór strategii rehabilitacyjnej. Pomimo wspólnych mechanizmów procesy te mogą być zindywidualizowane przez stan danego organizmu, warunki środowiskowe czy intensywność interakcji. Omawiany proces reorganizacji kory mózgu zachodzi w sposób naturalny podczas uczenia się nowych umiejętności. Wykorzystuje go również rehabilitacja jako proces ukierunkowanego uczenia. W mózgu istnieje szereg potencjalnych (rezerwowych) połączeń, które w normalnej sytuacji nie odgrywają żadnej roli – są nadmiarowe.

Mózg jest gotowy wykorzystać je lub stworzyć nowe, gdy tylko zajdzie nietypowa sytuacja: nauka nowej umiejętności lub uszkodzenie dotychczas poprawnie działających elementów. Warunkiem do wytworzenia takich połączeń jest odpowiednia stymulacja, pobudzająca ich aktywność. Stymulację tą zapewnia właściwy rodzaj bodźców wchodzących. Działa to również w drugą stronę – połączenia nieużywane z czasem mogą stać się nieaktywne, a mózg zaczyna je traktować jako rezerwowe [3]. Często nie jest jasne, który mechanizm przeważa swoją aktywnością w leczeniu rożnych schorzeń wynikających z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Do metod terapeutycznej stymulacji stosowanych w celu zmniejszenia spastyczności zalicza się elektrostymulację przezskórną za pomocą prądów TENS. TENS stosowany jest głównie w celu zmniejszania dolegliwości bólowych, zarówno o charakterze ostrym, jak i przewlekłym. Analgetyczne działanie TENS opiera się na kilku teoriach wyjaśniających mechanizmy działania.

Należą do nich: hamowanie aferentnego przekaźnictwa nocyceptywnego na poziomie rdzenia kręgowego (hamowanie segmentarne), uwalnianie endogennych opioidów (zstępujący system supresji bólu), łagodny terapeutyczny odczyn zapalny, placebo, a także blokowanie przewodnictwa w nerwie obwodowym.

Wpływ TENS na spastyczność wyjaśniają podobne mechanizmy jak w działaniu przeciwbólowym [8].

W literaturze przedmiotu wyniki wielu badań potwierdzają korzystny wpływ TENS na spastyczność [8].

Proponowane są następujące parametry prądu TENS:

• Częstotliwość: 20–100 Hz. Optymalna częstotliwość prądu wynosi 100 Hz.

• Czas impulsu: 0,125–0,3 ms.

• Natężenie: powyżej progu czuciowego, a poniżej progu ruchowego.

• Czas zabiegu oscyluje w przedziale od 10 minut nawet do kilku godzin, terapii stosowanej w czasie snu. Wielu autorów opowiada się za zabiegami trwającymi 20–60 minut [8].

https://rudek.com.pl/elektrostymulacja/

W większości badań elektrody umieszczano w zajętej okolicy w określonych dermatomach, na nerwach kończyny spastycznej, punktach akupunkturowych, w danym odcinku kręgosłupa, na mięśniach spastycznych i na mięśniach antagonistycznych do spastycznych [8].

Na podstawie przeglądu piśmiennictwa z literatury przedmiotu proponuje się następujące ułożenia elektrod dla stymulacji czuciowej, w zależności od schorzenia będącego przyczyną zwiększonego napięcia mięśniowego:

• uszkodzenie rdzenia kręgowego: podeszwowa powierzchnia stopy, nerw

promieniowy, pośrodkowy, udowo-goleniowy, łydkowy [9], nerw strzałkowy [10];

• stwardnienie rozsiane: ujścia obu dolnych gałązek nerwu trójdzielnego [9], mięsień czworogłowy [11];

• mózgowe porażenie dziecięce, hemiplegia, diplegia: mięsień piszczelowy przedni, mięsień czworogłowy–głowa przyśrodkowa [12], mięśnie antagonistyczne do spastycznych [5];

• udar mózgu – hemiplegia: punkt ST 36 [13], nerw łydkowy [14].

Drugą omawianą metodą jest neuromięśniowa elektrostymulacja (NMES).

NMES jest to zastosowanie przezskórnej aplikacji prądu elektrycznego o odpowiednich parametrach w celu aktywacji mięśni poprzez nienaruszone nerwy obwodowe dla zwiększania siły skurczu ruchu oraz zwiększenia świadomości czuciowej [4].

NMES wykorzystywana jest w fizjoterapii w celu zapobiegania atrofii, usprawniania napięcia i odżywienia mięśni, zwiększenia zakresu ruchu w stawach, pobudzenia funkcji oraz zwiększenia siły i wytrzymałości mięśni, a także w celu zmniejszenia spastyczności. W aspekcie pobudzania funkcji mięśni oraz ich reedukacji ogromnie istotna jest właściwość „neuralnej plastyczności” systemu nerwowego. Długotrwały brak funkcjonowania lub odmienne funkcjonowanie mięśni szkieletowych wpływają na ich właściwości. Neuromięśniowa elektrostymulacja jest skutecznym sposobem terapeutycznym nie tylko w celu zwiększenia osłabionej reakcji dowolnej, ale również dla uzyskania „normalnych” wzorców ruchowych. Poprzez aktywację większej ilości jednostek motorycznych niż w skurczu dowolnym w konsekwencji prowadzi również do zwiększenia siły mięśni. Natomiast powtarzanie „wzorców” skurczu mięśni, wyzwolonych za pomocą elektrostymulacji, wspomaga centralny układ nerwowy w zaadoptowaniu nowych wzorców jako engramu ruchu z wyboru.

Działanie bodźcem elektrycznym na mięsień i wyzwalanie jego skurczu zwiększa aferentną aktywność z wrzecion mięśniowych i aparatu Golgiego, dostarczając dodatkowych informacji do centralnego układu nerwowego [15].

Współcześnie w celu zmniejszenia spastyczności stosuje się następujące metody NMES:

• bezpośrednia stymulacja mięśni spastycznych,

• stymulacja mięśni antagonistycznych do spastycznych,

• naprzemienna stymulacja mięśni spastycznych i ich antagonistów [15].

Bezpośrednia elektrostymulacja mięśni spastycznych powoduje ich rozluźnienie, hamowanie lub zmęczenie [2]. Uruchomienie mięśni spastycznych stosowane jest także w celu zwiększenia zakresu ruchu, pobudzenia dowolnej kontroli ruchowej [16].

Prawdopodobnym mechanizmem fizjologicznym powodującym zmniejszenie spastyczności w mięśniach agonistycznych za pomocą NMES jest antydromowa aktywacja aksonów alfa motoneuronów. Potencjał czynnościowy, wywołany za pomocą prądu elektrycznego o odpowiednich parametrach, rozchodzi się w 2 kierunkach: ortodromowo w kierunku płytki motorycznej, powodując widzialny skurcz mięśnia, i antydromowo w kierunku rdzenia kręgowego, wywołując odruchy rdzeniowe modulujące napięcie spastyczne.

Każdy skurcz dowolny lub stymulowany potencjał czynnościowy aktywuje motoneurony alfa, które pobudzają komórki Renshawa w rdzeniu kręgowym.

Te z kolei hamują te same, a także inne znajdujące się w sąsiedztwie motoneurony alfa. Hamowanie to zapobiega nadmiernemu pobudzeniu mięśnia.

Impuls przekazywany jest przez interneuron hamujący, który hamuje motoneuron pobudzający mięsień antagonistyczny [16].

Istnieją dowody, że pacjenci ze spastycznością wywołaną incydentem mózgowo- naczyniowym, stwardnieniem rozsianym i częściowym uszkodzeniem rdzenia, mogą nie posiadać normalnej nadrdzeniowej modulacji komórek Renshawa, szczególnie w czasie ruchu dowolnego. W celu działania przez ten mechanizm konieczne jest wywołanie co najmniej minimalnego skurczu mięśni spastycznych. Mocniejszy prąd stymulacji zwiększa hamowanie przez interneurony hamujące [16].

W przypadku bezpośredniej NMES mięśni spastycznych zaleca się stosowanie następujących parametrów:

• czas impulsu dwufazowego: 200–500 mikrosekund, impuls symetryczny lub asymetryczny,

• częstotliwość: powyżej 60 Hz w celu uzyskania skurczów tężcowych,

• natężenie prądu dostosowane do uzyskania możliwie maksymalnego skurczu mięśnia,

• modulacja on–off, 1:1,

• czas trwania zabiegu: ok. 15 minut, zmienny w zależności od tolerancji i skuteczności zabiegu [17].

W stymulacji mięśni antagonistycznych do spastycznych dochodzi do hamowania reciprokalnego w mięśniu spastycznym, a także zwiększenia siły osłabionego mięśnia i tym samym pobudzenia powrotu jego funkcji [15, 17].

W tym przypadku stosowane parametry to:

• impuls dwufazowy o czasie trwania 200–500 mikrosekund,

• częstotliwość: 30–50 Hz,

• natężenie prądu dostosowane do uzyskania możliwie maksymalnego skurczu mięśnia,

• modulacja on–off, 1:1 do 1:5,

• czas trwania zabiegu: ok. 15–20 minut, zmienny w zależności od tolerancji i skuteczności zabiegu [17].

Kolejny typ NMES, naprzemienna stymulacja mięśni spastycznych i antagonistycznych metodą dwukanałową, ponownie przetorowuje odruchowy mechanizm wzajemnego unerwienia i przywraca czasowo równowagę fizjologiczną [17].

Zastosowanie dwukanałowej elektroterapii w zmniejszaniu spastyczności zapoczątkował Hufschmidt w latach 60. XX w. Metoda ta polega na naprzemiennej stymulacji mięśni spastycznych i ich antagonistów podwójnymi impulsami o przebiegu prostokątnym, małej częstotliwości i natężeniu wywołującym skurcz mięśni. Modyfikację metody Hufschmidta stanowi tonoliza, którą do lecznictwa wprowadził Jantsch w latach 70. XX w. Działanie tonolizy polega na stymulowaniu mięśni spastycznych krótkim impulsem o kształcie prostokątnym lub trójkątnym o wysokim natężeniu, co wywołuje ich skurcz, a następnie rozluźnienie. W momencie rozkurczu mięśni agonistycznych (zginacze) stymuluje się serią impulsów modulowanych w amplitudzie mięśnie antagonistyczne (prostowniki) [18].

Współcześnie, w celu ograniczenia nieprzyjemnych odczuć pacjentów w wyniku stosowania prądów jednokierunkowych, stosuje się prądy dwukierunkowe.

Poniżej przedstawiono parametry NMES dla naprzemiennej stymulacji mięśni spastycznych i ich antagonistów:

• impuls dwufazowy o czasie trwania 300 mikrosekund,

• częstotliwość: 30 Hz,

• natężenie prądu dostosowane do uzyskania możliwie maksymalnego skurczu mięśnia,

• modulacja on–off, 1:1, czas ,,on” wynosi 5 sekund, czas ,,off ” 5 sekund,

• czas trwania zabiegu: ok. 15–20 minut, zmienny w zależności od tolerancji i skuteczności zabiegu,

• 2 obwody prądu w celu wzajemnego pobudzania mięśni spastycznych i ich antagonistów [17].

NMES, ze względu na ograniczone w czasie zmniejszenie spastyczności, powinna być stosowana przed innymi formami terapii. Przed rozpoczęciem leczenia należy wyjaśnić pacjentowi postępowanie terapeutyczne, ułożyć pacjenta w komfortowej pozycji, tak aby mięśnie lub grupy mięśni były podparte, w zależności od potrzeb zastosować pozycję zmniejszająca lub zwiększająca działanie siły grawitacji, oczyścić skórę wodą z mydłem lub alkoholem w celu zmniejszenia oporności skóry. Elektrody z 1 lub więcej kanałów należy umieścić na odpowiednich nerwach związanych z mięśniami (punkty motoryczne) lub grupie mięśni (w zależności od rodzaju elektrostymulacji) i dobrać parametry przedstawione powyżej.

Ocena terapeutycznej elektrostymulacji w spastyczności w badaniach klinicznych:

Wiele doniesień wskazuje, że elektrostymulacja w połączeniu z ćwiczeniami oraz programem treningowym może być skutecznym narzędziem leczniczym, zmniejszającym spastyczność występującą w różnych schorzeniach neurologicznych, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Nawet krótkotrwałe zmniejszenie spastyczności pozwala pacjentom zwiększyć możliwości funkcjonalne w ruchach dowolnych.

W badaniach reprezentowany jest pogląd, że powtarzana stymulacja czuciowa wpływa na plastyczność mózgu i kontrolę ruchową. Potwierdzono, że u pacjentów po udarze, w okresie przewlekłym, 20 sesji TENS połączonych z terapią zajęciową w programie domowym jest bardziej skuteczne w zmniejszaniu odruchu zgięciowego w stopie, usprawnia zgięcie grzbietowe i siłę zgięcia podeszwowego oraz zwiększa prędkość chodu. Efekt terapii utrzymuje się do 4 tygodni po zakończeniu zabiegów [19].

W badaniach klinicznych u pacjentów z uszkodzeniem rdzenia porównywano za pomocą oceny neurofizjologicznej skuteczność TENS (100 Hz, stymulacja czuciowa, nerw strzałkowy) i doustnie aplikowanego baklofenu, rekomendując TENS jako metodę wspierającą medyczne leczenie spastyczności [20].

Badania Potisk i wsp. potwierdziły skuteczność krótkotrwałej aplikacji TENS u pacjentów ze spastycznością pochodzenia mózgowego. Terapia powodowała zmniejszenie spastyczności, utrzymujące się do 45 minut po zakończeniu zabiegu na nerw łydkowy [14].

Podobny efekt zaobserwowano u pacjentów po urazie rdzenia kręgowego, u których stosowano pojedynczą sesję TENS (0,25 ms, 100 Hz, 15 mA, stymulacja czuciowa) przez nerw strzałkowy [10].

U pacjentów z hemiplegią powtarzana aplikacja TENS (15 dni, 60 minut dziennie, 100 Hz, stymulacja czuciowa, nerw strzałkowy w kończynie porażonej), oprócz zmniejszenia spastyczności, skutkowała usprawnieniem kontroli odruchów oraz funkcji ruchowych [21].

W badaniach klinicznych przeprowadzonych u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego udowodniono, że przezskórna stymulacja (TENS; 99 Hz; 250 ms, poziom czuciowy, 30 minut, nerw łydkowy) wywołuje krótkoterminowy wpływ na odruch Hoffmana i zmniejszenie spastyczności [22].

Oceniano również wpływ TENS wysokiej częstotliwości (100 Hz) na zmniejszenie spastyczności porażonych kończyn u pacjentów po udarze, przez punkty akupunkturowe. W badaniach klinicznych stymulowano punkt ST 36, 30 minut dziennie przez okres 3 miesięcy. Wyniki badań wskazują, że ten protokół terapii zmniejsza spastyczność zginaczy podeszwowych i prostowników kolana oraz utrzymuje się do 2 tygodni od zakończenia terapii.

Konieczne są jednak dalsze badania w tym zakresie w celu potwierdzenia wyników [13].

Bakhtiary i Fatemy oceniali skuteczność neuromięśniowej elektrostymulacji i metody NDT-Bobath w zmniejszaniu spastyczności u osób po udarze mózgu. Wyniki tych badań wykazują korzystny wpływ elektrostymulacji mięśnia piszczelowego przedniego (100 Hz, 0,1 ms – czas impulsu, 4 sekundy

– włączenie, 6 sekund – wyłączenie, 9 minut) na zmniejszenie spastyczności, w połączeniu z metodą NDT-Bobath. Wyniki tych badań wskazują, że elektrostymulacja w połączeniu z metodą NDT-Bobath jest bardziej skuteczna niż terapia wyłącznie metodą NDT-Bobath. Efektami łączonej terapii były: obniżenie sztywności stawu skokowego, zwiększenie zakresu ruchu stawu skokowego w zakresie zgięcia grzbietowego i siły mięśni odpowiadających za zgięcie grzbietowe oraz lepsze możliwości funkcjonowania [23].

W kolejnych badaniach wykazano, że NMES kończyn dolnych u pacjentów z hemiplegią zmniejsza spastyczność mięśnia brzuchatego łydki, usprawnia zgięcie grzbietowe stawu skokowego, pomaga w aktywowaniu prawidłowego wzorca chodu oraz przyspiesza proces zdrowienia [24].

Stymulacja połączenia mięśnia brzuchatego łydki ze ścięgnem Achillesa także jest skutecznym sposobem redukcji spastyczności u pacjentów po udarze [25].

Obok doniesień potwierdzających skuteczność NMES w literaturze przedmiotu istnieją także badania stwierdzające, że metoda ta nie ma wpływu na zmniejszenie spastyczności [26].

Większość aktualnych badań wskazuje, że jest to metoda skuteczna szczególnie u pacjentów po udarze mózgu i uszkodzeniu rdzenia. Należy pamiętać, że efekt redukcji spastyczności zmniejsza się w czasie i może trwać nawet do 6 miesięcy u pacjentów po udarze mózgu [23].

U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym (mpdz.) stosowane są różnorodne metody elektrostymulacji, obejmujące aplikację w czasie usprawniania ruchowego, w domu w czasie aktywności dowolnej czy w czasie snu.

W przypadku tego zespołu elektrostymulacja stanowi metodę zwiększającą siłę mięśni, funkcje ruchowe, a także obniżającą spastyczność [6]. U dzieci ze spastyczną hemiplegią lub diplegią głównym celem elektrostymulacji jest usprawnienie funkcjonowania spastycznego mięśnia brzuchatego łydki oraz osłabionych mięśni antagonistycznych. Według wielu autorów również elektrostymulacja czuciowa mięśnia piszczelowego przedniego pomaga lokalizować mięśnie w czasie ćwiczeń, usprawniając w ten sposób ich funkcjonowanie.

Obserwacje potwierdzają tezę, że stymulacja czuciowa lub NMES wywołuje specyficzne efekty, których nie można bezpośrednio porównywać z efektami ćwiczeń ruchowych [4].

Inną formą terapii spastyczności, mającą zastosowanie u pacjentów z mpdz., jest NMES – traktowana jako trening siłowy. U dzieci ze spastyczną diplegią stymulacja mięśnia czworogłowego zwiększa siłę mięśni agonistycznych, redukuje spastyczność w mięśniach antagonistycznych (kulszowo-goleniowych), usprawnia koordynację i czasowo-przestrzenne parametry chodu oraz zwiększa możliwości funkcjonalne [6].

W pilotażowych badaniach Kampera i wsp. oceniano wpływ NMES na funkcjonowanie kończyny górnej u dzieci z postacią porażenia połowiczego. Stosowano naprzemienną stymulację prostowników i zginaczy nadgarstka (35 Hz;

0,28 ms – czas impulsu; 1:1, on/off; czas włączenia – 5 sekund, 15 minut, 3 miesiące).

Zaobserwowano poprawę zakresu wyprostu nadgarstka, zakresu ruchu i siły mięśni prostowników nadgarstka. Nie badano jednak wpływu na spastyczność.

Autorzy uważają jednak, że zwiększenie izometrycznego napięcia mięśni prostowników nadgarstka wynika ze zmniejszenia koaktywacji zginaczy [27].

Podsumowanie:

Metody elektroterapii pod postacią stymulacji czuciowej i ruchowej, stosowane w celu redukcji spastyczności, są przydatnymi, nieinwazyjnymi środki terapeutycznymi, o nieistotnych efektach ubocznych. Metody te należy uważać za cenne dopełnienie metod fizjoterapeutycznych i farmakoterapii.

Ważnym efektem działania terapeutycznej elektrostymulacji, obok redukcji spastyczności, jest również działanie przeciwbólowe wpływające na jakość życia pacjentów.

Rozbieżność w podawanych parametrach zabiegów powoduje konieczność dalszych badań klinicznych, mających na celu poszukiwanie optymalnych protokołów terapeutycznych, oraz stosowania czułych metod badawczych oceniających efekty terapii. Potwierdzona licznymi doniesieniami skuteczność elektroterapii przemawia, pomimo wielu różnic metodologicznych badań, za jej stosowaniem u osób z uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego.

Piśmiennictwo:

1. Kmieć T.: Spastyczność – leczenie farmakologiczne. Opieka Paliatywna nad Dziećmi 2008; 16: 135–139.

2. Olchowik B., Sobaniec W., Sołowiej E., Sobaniec P.: Aspekty kliniczne zwalczania spastyczności. Neurol Dziec 2009; 18(36): 47–57.

3. Opara J.: Neurorehabilitacja. Elamed, Katowice 2011.

4. Maenpaa H., Jaakkola R., Sandstrom M., et al.: Effect of sensory-level electrical stimulation on tibialis anterior muscle during physical therapy on active dorsiflexion of the ankle of children with cerebral palsy. Pediatr Phys Ther 2004; 16: 39–44.

5. Sommerfelt K., Berg K., Sætesdal I.: Therapeutic electrical stimulation in cerebral palsy: a randomized, controlled, crossover trial. Dev Med Child Neurol 2001; 43: 609–613.

6. Daichamn J., Johnston T., Evans K., et al.: The effects of a neuromuscular electric stimulation home program on impairments and functional skills of a child with spastic diplegic cerebral palsy: a case report. Pediatr PhysTher 2003; 15: 153–158.

7. Schuhfried O., Crevenna R., Fialka-Moser V., et al.: Non-invasive neuromuscular electrical stimulation in patients with central nervous system lesions: an educational review. Journal Of Rehabilitation Medicine 2012; 44(2): 99–105.

8. Miller L., Mattison P., Paul L., et al.: The effects of transcutaneous electrical nerve stimulation on spasticity. Phys Ther Rev 2005; 10(4): 201–208.

9. Kinalski R.: Neurofizjologia kliniczna dla neurorehabilitacji. Podręcznik dla studentów I absolwentów wydziałów fizjoterapii. MedPharm Polska, Wrocław 2008.

10. Ping Ho Chung B., Kam Kwan Cheng B.: Immediate effect of transcutaneous electrical nerve stimulation on spasticity in patients with spinal cord injury. Clin Rehabilit 2010; 24(3): 202–210.

11. Miller L., Mattison P., Paul L., et al.: The effects of transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) on spasticity in multiple sclerosis. Multiple Sclerosis 2007; 13: 527–533.

12. Kerr C., McDowell B., et al.: Electrical stimulation in cerebral palsy: a randomized controlled trial. Dev Med Child Neurol 2006; 48: 870–876.

13. Sonde L., Kalimo H., Viitanen M.: Stimulation with High-frequency TENS – Effects on Lower Limb Spasticity after Stroke. Advances in Physiotherapy 2000; 2: 183–187.

14. Potisk K.P., Gregoric M., Vodovnik L.: Effects of transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) on spasticity in patients with hemiplegia. Scandinavian Journal of Rehabilitation Medicine 1995; 27(3): 169–174.

15. De Vahl J.: Neuromuscular electrical stimulation in rehabilitation. [w:] Electrotheraphy in rehabilitation. Gersh M.R. F.A. Davis Company, Philadelphia 1992.

16. Van Swearingen J.: Electrical stimulation for improving muscle performance. [w:] Clinical electrotherapy. Nelson R., Hayes K.W., Currier D.P. Appleton & Lange Stamford, Cinnecticut 1999.

17. Mehreteab T.A.: Clinical uses of electrical stimulation. [w:] Thermal Agents. A comprehensive text for physical therapists. Hecox B., Mehreteab T.A, Weisberg J.. Appleton & Lange, Norwalk–Connecticut 1994.

18. Dziedzic S., Straburzyńska-Lupa A.: Możliwości zastosowania zabiegów fizykalnych w leczeniu spastyczności. Fizjoterapia Polska 2004; 4(2): 93– 99.

19. Ng S.S., Hui-Chan C.W.: Transcutaneous electrical nerve stimulation combined with task-related training improves lower limb functions in subjects with chronic stroke. A Journal of Cerebral Circulation 2007; 38(11): 2953–2959.

20. Aydin G., Tomruk S., Keleş I., et al.: Transcutaneous electrical nerve stimulation versus baclofen in spasticity: clinical and electrophysiologic comparison. American Journal of Physical Medicine Rehabilitation 2005; 84(8): 584–592.

21. Levin M.F., Hui-Chan CW.: Relief of hemiparetic spasticity by TENS is associated with improvement in reflex and voluntary motor functions. Electroencephalography and Clinical Neurophysiology 1992; 85(2): 131–142.

22. Goulet C., Arsenault A.B., Bourbonnais D., et al.: Effects of transcutaneous electrical nerve stimulation on H-reflex and spinal spasticity. Scandinavian Journal of Rehabilitation Medicine 1996; 28(3): 169–176.

23. Bakhtiary A.H., Fatemy E.: Does electrical stimulation reduce spasticity after stroke? A randomized controlled study. Clinical Rehabilitation 2008; 22: 418–425.

24. Mesci N., Ozdemir F., Demirbag D., et al.: The effects of neuromuscular electrical stimulation on clinical improvement in hemiplegic lower extremity rehabilitation in chronic stroke: A single-blind, randomised, controlled trial. Disability and Rehabilitation 2009; 31(24): 2047–2054.

25. Chen S.C., Chen Y.L., Chen C.J., et al.: Effects of surface electrical stimulation on the muscle–tendon junction of spastic gastrocnemius in stroke patients. Disability and Rehabilitation 2005; 27(3): 105–110.

26. Carda S., Molteni F.: Taping versus electrical stimulation after botulinum toxin type A injection for wrist and finger spasticity. A case-control study. Clin Rehabil 2005; 19(6): 621–626.

27. Kamper D.G., Yasukawa A.M., Barrett K.M., et al.: Effects of neuromuscular electrical stimulation treatment of cerebral palsy on potential impairment mechanisms: a pilot study. Pediatr Phys Ther 2006; 18: 31–38.

POKREWNE:

URZĄDZENIE MEDYCZNE HEALY DO ELEKTROSTYMULACJI

CZĘSTOTLIWOŚCI TWOJEGO CIAŁA – NAGRANIA

STYMULACJA NERWU BŁĘDNEGO

Jeżeli uważasz, że artykuły, materiały, które piszę i udostępniam, na stronie marzenakolano.com lub na fan page (https://www.facebook.com/infiniteprogressnutrition/) za wartościowe i przydatne Tobie, a chciałbyś/chciałabyś wesprzeć moją pracę, poniżej znajduje się numer konta na który można przelać dowolną kwotę:
(wpisując w tytule przelewu: Donation)

(DE: Germany)
IBAN: DE51100110012622784224
BIC: NTSBDEB1XXX

lub za pośrednictwem Paypal:
https://www.paypal.com/paypalme/infinitepronutrition

Share
Jeden Komentarz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Zapisz mnie
Aktualne posty z mojego bloga mogą być dostarczane bezpośrednio na twój adres e-mail.
Aby otrzymywać najnowsze posty ...
Powered By WPFruits.com